تجربه عهد نبوی نیز که طی ده سال یک شهر فاقد دولت‌شهر به یک پایتخت بزرگ برای سرزمینی گسترده و قدرتمند تبدیل شد، ریشه در همین مشارکت گسترده مسلمانان در اجرای طرحها و برنامه‌های قرآن و پیامبر داشت. تجربه چهل و اندی سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز گواه همین است که طرحهایی که در مقام اجرا، فاقد مشارکت عمومی بوده، عملا به بن بست رسیده است.
اهمیت همایش فرهنگی ادبی روستا
برنامه‌هایی مانند همایش فرهنگی ادبی روستا همراه با برنامه‌های جانبی آن از این منظر که فضایی برای مشارکت همدلانه و خودجوش و مشتاقانه مردم برای شناخت، پاسداشت و بازتولید میراث گذشته خود فراهم می‌آورد، برنامه‌هایی بسیار ارزشمند به شمار میرود. این میراث گذشته، میراث مربوط به سده‌های پیشین و گذشته‌های دور غیرقابل دسترس نیست، بلکه به گذشته‌ای تعلق دارد که اغلب ما، آن را در زندگی پدران و پدربزرگ‌های خود دیده‌ایم و مایل هستیم که حتی با هزینه شخصی آن ر ا زنده نگاه داریم. این گذشته به دوره‌ای تعلق دارد که رنگ سنت در آن بر بی‌رنگی مدرنیته چیرگی دارد.
ارزش‌های نهفته در زندگی سنتی
اما این پرسش خود را می‌نمایاند که زندگی سنتی ما چگونه می‌تواند در عرصه مبارزه با آسیبهای اجتماعی عرض اندام کند؟ چه پیوندی بین زنده نگاه داشتن زندگی سنتی نسل پدران ما و کاهش آسیبهای اجتماعی وجود دارد؟ چه ارزش‌هایی در زندگی سنتی و جود دارد که اکنون می‌تواند ما را در رویارویی با مشکلات هویتی و فرهنگی مدد برساند؟
در مقام پاسخ به این پرسش باید گفت که اصولا در سطح جهانی هم وقتی از رنسانس و تحولات پس از آن که به پیدایش دوران مدرن انجامید سخن گفته می‌شود، یکی از مهمترین نقدهایی که حتی از سوی خود اندیشمندان اروپایی و امریکایی به مدرنیته می‌شود، همان زدودن ارزش‌های زندگی سنتی است. در این جا به اختصار به چهار ویژگی از ویژگی‌های زیست سنتی خودمان که رد پای آن را در زندگی پدران و پدربزرگانمان دیده‌ایم، اشاره می‌کنم:
الف. تقدس ـ زندگی در گذشته ما همه اجزای یک زندگی شخصی و خانوادگی و جمعی را داشت و در آن افزون بر اهتمام گسترده به عبادات، از خوراک و پوشاک گرفته تا زراعت و تجارت به چشم می‌خورد، ولی همه اینها محاط به یک خداباوری بود که به آن تقدس می‌بخشید. ذکر نام خدا به هنگام آغاز غذا خوردن و حمد خدا را به جای آوردن به هنگام پایان غذا خوردن یک نمونه ساده در این زمینه است. ترک منزل برای رفتن به مغازه با ذکر نام خدا و باز کردن مغازه با نام خدا و به چشم تبرک نگاه کردن به اولین وجه دریافتی از مشتری و رزق خدا شمردن درآمد روزانه یک نمونه دیگر در این زمینه است. کشاورزی نیز یکسره با توکل بر خدا و سپاس از خدا و چشم امید دوختن به او همراه بوده است. زندگی مدرن این تقدس را از بین برده است.
ب. هزینه کردن همراه به بهره‌وری بهینه برای زندگی ـ یکی دیگر از ویژگی‌های زیست سنتی ما حداقل هزینه برای بیشترین بهره‌وری بدور از خساست و نظرتنگی است. همه ما شاید خاطراتی به یاد ماندنی از قناعت و صرفه‌جویی در عین گشاده‌دستی و سخاوت از نسل گذشته خودمان در ذهن داشته باشیم.
ج. حفظ محیط زیست ـ یکی دیگر از ویژگی‌های زیست سنتی که به باور برخی پژوهشگران، مهمترین ویژگی سنت در برابر مدرنیته به شمار میرود اهتمام به حفظ محیط زیست و حداقل ویرانی طبیعت و حداکثر آبادانی آن است. یک مثال ساده در این زمینه میزان بسیار اندک نزدیک به صفر زباله در گذشته هاست. گوسفندی که ذبح میشد از همه اجزای آن استفاده بهینه می شد و چیزی به نام دورریز نداشت.
د. اهتمام جدی به رعایت حقوق دیگر همشهریان ـ پرهیز از ورود اموال دیگران به زندگی شخصی، سنگین گرفتن ترازو به نفع مشتری و کوشش برای بازگرداندن امانات و کالاهای دیگران به صاحبانشان نمونه‌های برای این محور به شمار می رود.
جمع‌بندی
بر پایه این چهار ویژگی که به عنوان نمونه ذکر شد، تشکیل چنین جلساتی مانند آن چه امروز در الویر برپا شد، از این رو که همه ما را به گذشته‌ای همراه با قدسیت و بهینه هزینه کردن و حفظ محیط زیست و رعایت حقوق دیگران پیوند میدهد و ما را مشتاقانه به شناخت این گذشته تشویق و ترغیب می‌کند، یک گام به سوی کاهش آسیبهای اجتماعی به شمار میرود. روشن است که این سخن به معنای توصیه به ماندن در گذشته نیست، بلکه به معنای توصیه به شناخت گذشته و زندگی کردن در اکنون و اینجا ولی در پرتو گذشته است.
برای ماندگار کردن نتایج چنین همایش هایی باید به دست به اقداماتی پایدار زد. برگزاری نمایشگاه دایمی محصولات خوراکی میوه‌ای و لبنی و صنایع دستی یکی از اقدامات موثر هویت‌بخش، کارآفرین و دارای دستاوردهای فرهنگی و اقتصادی است. تشویق جوانان روستا برای پرداختن به این نوع فعالیت‌ها که از ساختن سرکه از پسماند میوه‌ها گرفته تا ساختن سفالینه‌هایی با نمادهای مربوط به روستا را می‌تواند دربربگیرد، بی‌تردید گامی موثر در مسیر بازیابی هویت گذشته خود همراه با تشویق فرهنگ کار و ایجاد رونق اقتصادی است.
* عضو هیات علمی دانشگاه باقر العلوم علیه السلام
تقریبا همه رویکردها و روش‌های معاصر در سیاستگذاری برای مواجهه با آسیبهای اجتماعی بر این نکته تکیه دارند که جز از طریق مشارکت گسترده یکایک ذی نفعان و کسانی که در معرض یک آسیب قرار دارند امکان کاستن و یا از میان برداشتن آن آسیب وجود ندارد.
