ستی مولایی: اگر به عقب برگردیم و تصاویر مغز انسان را ببینیم با تکاملی عجیب روبرو خواهیم شد. تکاملی که باعث موفقیت‌های پی‌درپی انسان و کسب مهارت‌ها و توانایی‌های بی‌نظیر او شده است.
حال که در آستانه بازگشایی مدارس هستیم می‌خواهیم ببینیم چه راه‌کارهای برای تقویت هوش و تمرکز کودکانمان وجود دارد. راه‌کارهای که شاید بیخ گوشمان بوده‌اند و دست‌نخورده باقی‌مانده‌اند.
اما هنوز دیر نشده و شما به‌عنوان والدین می‌توانید برای کودکانتان آینده درسی و زندگی بهتری را رقم بزنید.
تعریف هوش در کودکان چیست؟
تعریف کلاسیک هوش همان کیفیت و مهارت‌های است که به موفقیت‌های درسی در کودکان معطوف می‌شود. این استعداد شامل فهم مسائل نظری و درک حل مسائل ریاضی است که در شرایط درسی به کمک ما میاید؛ البته این استعداد تک‌بعدی است که از بدو تولد تا روز آخر زندگی در یک سطح مشخص باقی می‌ماند.
اما در روانشناسی روز دنیا مدت‌ها است که این تعریف محدود و ناقص از هوش رنگ‌باخته و در سیستم‌های آموزشی پذیرفته نمی‌شود. هدف اصلی در آموزش امروز؛ پرورش یک انسان همه‌جانبه و متعادل است.
تعادل شاه‌کلید ورود به تعریف جدید هوش است. این روزها ثابت‌شده که همه کودکان به‌غیراز هوش منطقی و ریاضی یا آی‌کیو؛ ده نوع هوش گوناگون دارند که با شدت ضعف‌های مختلف در هر فرد وجود دارد و به‌راحتی قابل ارتقا هستند.
درواقع؛ امروزه در علم روانشناسی به کودکی باهوش یا تیزهوش گفته می‌شود که تمام توانایی‌ها و استعدادها را در خود به شکل متعادل رشد داده و بهترین شکل با شرایط متغیر محیط خود استعداد و توانایی خود را وقف می‌دهد. به این فرد انسان باهوش گفته می‌شود.
انواع هوش در کودکان و روش‌های تقویت و شناسایی آن
روانشناسان در حال حاضر هوش‌های مختلفی را در بین کودکان کشف کرده‌اند که با چیزی که ما به‌عنوان یک انسان عادی به آن فکر می‌کردیم کاملاً متفاوت است.
هوش‌های که کودک باهوش را در تمام جوانب به تصویر می‌کشد و موردبررسی قرار می‌دهد. این هوش‌ها شامل هوش دیداری یا فضایی، هوش کلامی و زبانی، هوش بدنی و جنبشی، هوش موسیقی، هوش طبیعت‌گرا و هوش هیجانی است.
با این نگاه کلی به هوش می‌توان گفت تمام انسان‌ها دارای هوش هستند که شدت و ضعف آن در کودکان متفاوت است. این هوش‌ها اکتسابی و قابل رشد هستند.
هوش دیداری یا فضایی
تقویت این هوش قبل از ورود به مدرسه امکان‌پذیر است. این هوش شامل درک بالای از تصاویر، رسم نمودار و اشکال هندسی و همچنین ساخت پازل است.
پس بهتر است برای تقویت این هوش کودکان را با ساخت پازل و نقاشی‌های فکری به چالش بکشید.
به‌عنوان‌مثال تصاویر مشخصی از حیوانات را بر روی دیوار چسبانده و از او بخواهید که رنگ‌آمیزی کند و به آن شخصیت ببخشد.
هوش کلامی و زبانی
این هوش در اغلب کودکان از سن دوسالگی شکل می‌گیرد و با مرور زمان هوش کلامی تا سن ۷ سالگی تکامل پیدا می‌کند و کودک قادر است کلمات را با تلفظ درست بیان کند.
این هوش شامل خوب گوش دادن و خوب حرف زدن، قصه‌گویی و توضیح داستان‌ها و اتفاقات روزمره است. بهترین تمرین برای کودکانی که در آستانه ورود به مدرسه هستند قصه‌گویی‌های شبانه و کتاب‌خوانی است.
این امر باعث می‌شود تا ذهن کودک شما تقویت‌شده و به خواندن کتاب عادت کند. فراهم کردن یک محیط غنی برای کودک در این زمینه می‌تواند کمک‌کننده باشد.
هوش بدنی و جنبشی
این هوش در اکثریت کودکان وجود دارد. زبان فعال بدن و هماهنگی دست‌وپا از علائم بارز آن است که معمولاً در کودکان ورزشکار دیده می‌شود. برای پرورش هوش جنبشی کودک را باید در فضاهای ورزشی و پرتحرک قرار بدهیم.
هوش موسیقی
این هوش همان‌طور که از نامش پیداست از هنر موسیقی نشاءت می‌گیرد. این هوش می‌توانند در آستانه مدارس برای کودکان بسیار کاربردی باشد و ذهن ریاضی کودک را تقویت کند.
ریتم، شناخت آلات موسیقی، آواز خواندن یا گفتن شعر از مشخصه‌های این هوش کاربردی است. پیشنهاد می‌شود کودکان خود را از سنین ۴ تا ۶ سالگی در این هوش امتحان کنید.
هوش طبیعت‌گرا
اصولاً کودکانی که از بازی در فضای باز لذت می‌برند و به حیوانات علاقه‌مندند از این هوش بهره می‌برند. شناخت برگ‌ها و گیاهان می‌تواند بر تقویت هوش آن‌ها تأثیرگذار باشد.
تا آنجا که می‌توانید با کودکان خود در طبیعت قدم بزنید تا شناخت بهتری نسبت به محیط اطراف خود پیدا کند.
آماده‌سازی محیط برای رشد غنی هوش
تعریف محیط غنی برای هوش در هر سنی متفاوت است؛ مسلماً آن فضای که کودک ۳ ساله نیاز دارد تا آن فضای که یک کودک ۷ ساله به آن نیازمند است کاملاً متفاوت است. گاهی بازی گاهی مشارکت و گاهی واگذاری مسئولیت‌های کوچک می‌تواند در پرورش و تقویت هوش بسیار مؤثر باشند.
فضای خانه را با موسیقی کلاسیک یا آرام در ساعاتی از روز پرکنید. بازی کردن را فراموش نکنید فکر نکنید حال که کودکتان ۷ ساله شده دیگر نیازی به بازی ندارد بلکه بازی‌های هوشی می‌تواند او را برای یک سال درسی به‌خوبی آماده کند.
به حرف‌های که می‌زنید دقت کنید؛ کودکان مانند ضبط‌صوت عمل می‌کنند. به او نگویید که چیزی نمی‌فهمد زیرا کودک شما هر آن چیزی که والدینشان به او بگویند را به‌راحتی باور می‌کنند.
برخی کودکان با محیط آرامش‌بخش و ساکت راحت‌تر هستند. برخی دیگر در محیطی راحت‌تر هستند که جنب‌وجوش زیادی دارد. درک این مسئله که کودک شما در کدام محیط راحت‌تر است، می‌تواند اولین قدم در افزایش تمرکز او باشد.
نقش مواد غذایی در پرورش هوش
مواد غذایی که باعث افزایش هوش می‌شود متعدد است فقط باید در برنامه غذایی کودک گنجانده شوند. محققین بر این باورند که ساکنین سواحل مدیترانه و جنوب شرقی از درصد هوش بالاتری بنا به تغذیه‌ای که دارند بهره‌مندند.
برنامه غذایی آن‌ها بر اساس اسیدهای چرب امگا ۳ طراحی‌شده این اسیدها می‌توانند به تکامل بیشتر مغز، افزایش هوش و عملکرد مغز و تقویت حافظه کمک شایانی بکند.
روغن ماهی، ماهی‌های چرب مانند سالمون، قزل‌آلا، کیلکا، ساردین، میگو، روغن‌زیتون و روغن‌های گیاهی مانند، بذر کتان و کونالا از این قبیل هستند. تخم کدو؛ سرشار از ویتامین A، E و روی است و در افزایش قدرت ذهنی کودک شما، تأثیر فراوانی دارد.
همچنین تخمه‌کدو که ارزشمندترین بخش این گیاه محسوب می‌شود، مقدار زیادی اسید چرب امگا۳ و امگا۶ دارد. مصرف میوه و سبزی از کودکی تا سی‌سالگی هم می‌تواند هوش افراد را افزایش دهد. میوه‌های مانند انبه حافظه فرزند شمارا تقویت می‌کند، باعث تسهیل گردش خون در بدنش می‌شود و درنتیجه، خون بیش‌تری به مغز کودک می‌رسد.
گوجه‌فرنگی، کلم برکلی، گردو، حبوباتی مانند لوبیا هم می‌تواند در این گروه قرار بگیرند. تخم‌مرغ غنی از امگا۳ است و به‌سلامت مغز کمک می‌کند.
بچه‌هایی که قبل از هفت‌سالگی، در وعده صبحانه، تخم‌مرغ می‌خورند، IQ بالاتری دارند. همچنین لبنیات کم‌چرب هم می‌توانند مؤثر باشد. این مواد از دوران جنینی تا ۵ سالگی می‌تواند بر سیستم هوش اثر بگذارند.
ملوان زبل شوید
اسفناج را معمولاً به خاطر آهن آن می‌شناسند، ولی برگ‌های سبز اسفناج، علاوه‌بر آهن، اسیدفولیک هم دارد که در بهبود عملکرد مغزی، نقش پررنگی دارد و از بروز اختلالات شناختی هم پیش‌گیری می‌کند.
بازی‌های فکری
شما می‌توانید توانایی کودکتان را برای تمرکز و توجه با بازی‌های تمرکزی که نیاز به تفکر، برنامه‌ریزی و استفاده از حافظه دارد، آموزش دهید و تقویت کنید. قدرت تمرکز کودکان را با انجام بازی‌های فکری بیشتر کنید.
بازی‌هایی که نیازمند فکر کردن، برنامه‌ریزی و استفاده از حافظه هستند، مفیدند. جدول کلمات، جورچین و بازی باکارت می‌تواند قدرت تمرکز کودک روی کلمات، اعداد و تصاویر را بالا ببرد.
ترتیب گذاری برای بالا بردن تمرکز در کودکان
به کودکتان یاد دهید تا با ترتیب گذاشتن اشیا هوش خود را افزایش دهد. به‌عنوان‌مثال چیدن ماشین‌ها از کوچک به بزرگ، یا چیدن حروف الفبا باعث تقویت هوش کودک می‌شود.
دردسترس‌بودن لوازم
هر چیزی که کودک لازم دارد را در دسترس او قرار دهید تا مجبور نشود بلند شود و چیزی را بردارد. کتاب‌ها، دفترها، مدادرنگی، مدادها و حتی یک لیوان آب را برای او روی میز بگذارید.
این کار به کودک یادآوری می‌کند، چه میزان از کارها باقی‌مانده و زمان خود را بهتر مدیریت کند. همه‌ی این کارها تمرکز و توجه کودکان را بیشتر می‌کنند.
چرت زدن و استراحت تمرکز را بیشتر می‌کند
استراحت و خواب قسمتی از زندگی هر انسان است که می‌تواند او را از دغدغه‌های روزمره رها کند. بیشتر کودکان بعد از یک خواب خوب شبانه راحت‌تر می‌توانند تمرکز کنند.
یک چرت کوتاه برای ۲۰ دقیقه بعد از مدرسه یا بعدازظهر برای افزایش تمرکز عالی است. قبل از اینکه کودک درس خواندن را شروع کند، باید دستشویی برود و چیزی بخورد. چون این چیزها تمرکز را پایین می‌برد.
تشویق فراموش نشود
می‌توان کودک را برای کارهای که درست انجام می‌دهد تشویق کرد و برای او جایزه‌ای در نظر گرفت. جایزه می‌تواند هر چیزی باشد اگر پدر مادر وارد باشند می‌توانند از همان المان‌های درسی الهام بگیرند و جایزه را از بین دروس انتخاب کنند.
به‌عنوان‌مثال اگر کودک شما علاقه‌مند به نقاشی است به او اجازه دهید تا نقاشی بکشد.
۶۹۶۹
در جامعه امروزی والدین در تلاش هستند تا بتوانند کودکان باهوشی را تربیت کنند تا آینده روشن‌تری در انتظار آن‌ها باشد. اما سؤال اینجا است؛ آیا انسان می‌تواند هوش فرزند خود را افزایش دهد یا هوش تنها در چهارچوب علم ژنتیک قرارگرفته است؟ قطعاً این سؤالی است که هر پدر و مادری در ذهن خود می‌پرورانند و کودک خود را با دیگران قیاس می‌کند.
