به گزارش خبر باز نشریه دیپلمات در تحلیلی در خصوص ناآرامی های اخیر در ازبکستان نوشت:

سال ۲۰۲۲ یک سال چالش برانگیز برای حکومت های خودکامه آسیای مرکزی بوده است. جمهوری‌های آسیای مرکزی جدای از اینکه با یک دولت تحت رهبری طالبان در افغانستان همسایه چه کنند یا بی‌طرفی در جنگ روسیه و اوکراین را حفظ کنند، باید با سیاست داخلی به طور فزاینده‌ای آشفته دست و پنجه نرم کنند. پس از آنکه موجی از خشونت در ژانویه ۲۰۲۲ قزاقستان را در پی درگیری درون نخبگانی فرا گرفت و ترکمنستان تحت یک دوره گذار ریاست جمهوری قرار گرفت، اصلاح قانون اساسی پیشنهادی ازبکستان بار دیگر توجه رسانه های بین المللی را به منطقه جلب کرد.

اصلاحات پیشنهادی با اعتراضات و خشونت‌هایی که حداقل برای ازبکستان به مقیاس بی‌سابقه‌ای رسید، هیاهوی گسترده‌ای در منطقه قره‌قالپاقستان ایجاد کرد. این بحران رئیس جمهور ازبکستان را مجبور کرد که برای مدیریت بحران به پایتخت منطقه ای قره‌قالپاقستان پرواز کند.

ـ بنابراین، در قره‌قالپاقستان چه می گذرد و پیامدهای بالقوه این بحران سیاسی چه می تواند باشد؟

قره‌قالپاقستان، که تقریباً ۴۰ درصد از خاک ازبکستان را تشکیل می دهد، منطقه ای از نظر قومی متنوع است که عمدتاً توسط اقلیت های قومی - قره قالپاق ها و قزاق ها که شباهت های فرهنگی و زبانی زیادی با هم دارند، پر جمعیت است. بر اساس گزارش دولت، ازبک‌های قومی تقریباً ۳۲ درصد از جمعیت قره‌قالپاقستان را تشکیل می‌دهند. در دوره شوروی، قره‌قالپاقستان با جمهوری سوسیالیستی شوروی ازبکستان ادغام شد، اگرچه هنوز یک جمهوری خودمختار باقی ماند. در نسخه فعلی قانون اساسی ازبکستان آمده است که قره‌قالپاقستان نه تنها از خودمختاری سیاسی، بلکه حتی از حق حاکمیت و جدایی برخوردار است. طبق قانون اساسی می توان از طریق یک همه پرسی مستقل استفاده کرد. ترتیب فعلی به سال ۱۹۹۳ باز می گردد، مصالحه ای بین مقامات ازبکستان و قره‌قالپاق پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمانی که قره قلپکستان به این فکر افتاد که آیا باید استقلال خود را اعلام کند یا وابسته به ازبکستان باقی بماند.

این سازش در توافقنامه جداگانه ای بین ازبکستان و کاراکالپکستان گنجانده شده است که بر اساس گزارش ها بر وضعیت حقوقی ویژه منطقه در مقایسه با سایر بخش های ازبکستان تاکید دارد.

در سال‌های بعد، قره‌قالپاق‌ ها به خوبی در ساختارهای قدرت ازبکستان ادغام شدند، در حالی که درگیری‌های قومی سیستماتیک بین قره قالپاق ها و ازبک‌ها تقریباً وجود نداشت. جالب اینجاست که حق قانونی جدایی در سال‌های حکومت استبدادی بی‌رحمانه تحت حکومت اسلام کریموف، اولین رئیس‌جمهور ازبکستان، بی‌سروصدا فراموش شد، اگرچه همیشه در قانون اساسی باقی مانده است.

اوضاع در دوران شوکت میرضیایف تغییر کرد، کسی که پس از روی کار آمدن در سال ۲۰۱۶ قدرت را تثبیت کرد. میرضیایف با ورود به دوره دوم ریاست جمهوری خود در اواخر سال ۲۰۲۱، تصمیم گرفت تا با آغاز روند یک دوره، اطمینان حاصل کند که بتواند فراتر از محدودیت های دوره فعلی در قدرت بماند. اصلاح قانون اساسی بسیار شبیه به ولادیمیر پوتین از روسیه در سال ۲۰۲۰ است.

:

پیامدهای جنگ اوکراین بر همکاری منطقه‌ای در قفقاز جنوبی

اولین موضع‌گیری ایران نسبت به ناآرامی‌های ازبکستان

گفتگوی تلفنی امیرعبداللهیان با سرپرست وزارت خارجه ازبکستان

در ماه مه ۲۰۲۲، میرضیایف اعلام کرد که اصلاحات قانون اساسی چشم انداز او از "ازبکستان جدید" را تجسم می بخشد. پیشنهاد اصلاحاتی که در نتیجه "مذاکرات عمومی" ایجاد شد، تقریباً ۱۸۰ اصلاحیه را پیش بینی می کند. با این حال، مهمترین آنها مواردی است که قدرت اجرایی رئیس جمهور را تقویت می کند و از نظر تئوریک به میرضیایف اجازه می دهد تا در سال ۲۰۲۶ دوباره نامزد شود و همچنین اصلاحیه هایی که وضعیت سیاسی قره‌قالپاقستان را تغییر می دهد.

دومی، مشخصاً به این معنی است که وضعیت سیاسی و حقوقی کنونی قره‌قالپاقستان به یک استان صرف تنزل خواهد یافت. اصلاحات پیشنهادی کلمه "حاکمیت" را هنگام ذکر قره‌قالپاقستان حذف می کند، قره‌قالپاقستان را از حق جدایی محروم می کند و مستلزم آن است که اسناد قانونی کاراکالپاک نه تنها با قانون اساسی ازبکستان بلکه با قوانین ازبکستان مطابقت داشته باشد. دولت ازبکستان با ایجاد چنین تغییرات شدید و گسترده ای اشتباه فاجعه باری را مرتکب شد.

اعتراضات در سراسر قره‌قالپاقستان به سرعت در طی دو روز افزایش یافت. در حالی که مقامات ازبکستان بلافاصله عقب نشینی کردند و میرضیایف وعده داد که در ۲ ژوئیه مواد جاری در مورد حاکمیت و حق جدایی را حفظ کند، اما آنچه که نباید اتفاق می افتاد رخ داد. در همان روز، سرکوب گسترده امنیتی علیه معترضان آغاز شد و تاشکند در استان وضعیت اضطراری اعلام کرد و اتصالات اینترنت و تلفن را در سراسر قره‌قالپاقستان قطع کرد. با وجود آن، ویدئوهای وحشتناک تایید نشده خشونت شدید علیه معترضان توسط چندین کانال تلگرامی ازبکستان به بیرون درز کرده است.

به گفته رافائل ستاروف، تحلیلگر علوم سیاسی مستقل ازبکستانی مستقر در واشنگتن و وابسته به بنیاد کارنگی و پروژه بیلیگ برین، اصلاحات پیشنهادی احتمالاً توسط طرف جنگ طلب تر دستگاه امنیتی ازبکستان به اجرا گذاشته شده است. در حالی که ارزیابی این که تا چه حد می تواند درست باشد دشوار است، مسائل مربوط به تمامیت ارضی پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ مورد توجه ویژه بسیاری از کشورهای پس از فروپاشی شوروی قرار گرفته است. بنابراین، ممکن است حق جدایی در قره‌قالپاقستان توسط تاشکند به عنوان یک مسئولیت سیاسی بالقوه، نقطه فشار یا اهرم فشار آینده علیه دولت تلقی شود.

البته اعتراضات جاری تاکنون تنها بر وضعیت نمادین قراقالپاکستان متمرکز بوده است. معترضان حداقل در حال حاضر خواهان استقلال واقعی قره‌قالپاقستان نیستند. در عوض، آنها خواهان تعهد قوی تر تاشکند به احترام به ترتیبات سیاسی موجود و توجه بیشتر به منطقه هستند.

این اعتراضات فقدان مطلق فشارسنج های اجتماعی موثر در میان مقامات ازبکستان و همچنین عدم درک بافت محلی در قره‌قالپاقستان را نشان داده است. اما مهمتر از آن، اعتراضات نشان دهنده مشکلات اجتماعی-اقتصادی عمیق تر است که گریبان ازبکستان را گرفته است. هم قره‌قالپاقستان و هم سایر استان های دور افتاده ازبکستان برای مدت طولانی از نظر اقتصادی محروم بوده اند. مشکلات زیست محیطی مربوط به دریای آرال مخصوص قره‌قالپاقستان هرگز حل نشده است. سطح سرمایه گذاری در این منطقه بسیار پایین است و مانع رشد اقتصادی می شود. همه اینها همراه با جمعیتی که به سرعت در حال رشد است، دستوری برای یک انفجار سیاسی است.

تا کنون، قره قالپاق ها لزوماً تفاوت زندگی در «ازبکستان جدید» میرضیایف را احساس نمی کنند. اگر زندگی آنها در چند سال گذشته به طور قابل توجهی بهبود یافته بود، قره قالپاق ها ممکن بود نسبت به ایده تنزل رتبه قره‌قالپاقستان به استان کمتر خصومت داشته باشند. در عوض، تاشکند ظاهرا امیدوار بود که قره‌قالپاق‌ ها فقط این قرص تلخ را ببلعند و سر و صدای زیادی به پا نکنند.

پیامد فوری این اعتراضات ممکن است سیاسی شدن فزاینده جنبش استقلال قره‌قالپاق باشد که تقریباً ۳۰ سال خاموش مانده است. روابط خوب پیش از این بین قره قالپاق ها، ازبک ها و قزاق ها در منطقه نیز به دلیل بحث در مورد وضعیت آینده قره‌قالپاقستان و سرکوب خشونت آمیز که از تاشکند در ۲ ژوئیه صادر شد، مسموم شده است.

متأسفانه، علی رغم لحن آشتی جویانه میرضیایف، به نظر می رسد برخی از اعضای دستگاه امنیتی ازبکستان همچنان به سمت روش های خشونت آمیزتر تمایل دارند. ستاروف همچنین اعتراف می کند که عقب نشینی فعلی میرضیایف در مورد وضعیت سیاسی و حقوقی قره‌قالپاقستان می تواند توسط دستگاه امنیتی به عنوان نشانه ای از ضعف تفسیر شود. متأسفانه، اگر میرضیایف تسلیم وسوسه پراکنده کردن تنش‌های قره‌قالپاقستان با ابزارهای خشونت‌آمیز شود، می‌توانیم شاهد تولد یک درگیری قومی دیگر پس از شوروی باشیم. این برای ثبات ازبکستان یا کل منطقه آسیای میانه مناسب نیست.

*منبع: دیپلمات / ترجمه: ابوالفضل خدائی

۳۱۱۳۱۱

پیشنهاد تنزل رتبه منطقه خودمختار به استان اعتراضات گسترده ای را برانگیخت.